Բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության արդյունքում առաջանում են նյութեր՝ ջրի ավելցուկ, ածխաթթու գազ, միզանյութ և այլ միացություններ, որոնք նրանց պիտանի չեն, որոշ նյութեր նույնիսկ վնասակար են:

Արտազատություն

Գրականության հղումը

Հարցեր

1. Ինչպե՞ս են բույսերն իրականացնում խարամների հեռացումը:

Նրանք արտազոտվում են կեղևի միջոցով :

2. Որո՞նք են միջատների արտազատության օրգանները:

Նրանց արտազատության օրգանները մալպիգյան անոթներն են :

3. Ո՞րն է կոչվում արգասիք:

Նյութափոխության ժամանակ առաջացած ոչ պիտանի նյութերը։

4. Որտե՞ղ են կուտակվում վնասակար նյութերը բույսերի և կենդանիների օրգանիզմներում:

Բույսերը — կերղև և տերև
կենդանի— կան կենդաներ որոնք ունեն արտզատության օրգաններ և կան որ ամբողջ մարմնով են արտազատում։

823)

ա) 12,5:10=1,25

բ)72,6:100=0,726

գ)173,56:100=1,7356

դ)0,3:100=0,003

ե)0,73:1000=

զ)1,664:10000=

829

ա)783:10=

բ)988:100=

գ)54000:10000=

դ)7800:1000=

ե)3:1000=

զ)5:100 000=

830

831

832

4,184
4,256

17,5
6,7

4000
130

837,21

1,Արշակունիների իշխանությունը ու՞մ օրոք դարձավ ժառանգական, գրե՛ք դրա նշանակությունը։

2,Ներկայացնել 226 թ․ գահի համար պայքարը Պարթևստանում/ Պարսկաստանում։

3,Ովքե՞ր էին Տրդատ արքայազնը և Գրիգոր Պարթևը։

4,Պարսից մոգերը ի՞նչ քաղաքականություն էին իրականացնում Մեծ Հայքում։

1.Կատարեք բաժանումը՝
⅔:¼=8/3
¼:⅕=5/4
2/45:1/45=90/45
2:¼=8/1
3:1/9=27/1
1.10/11:21/11=1
1.⅕:2.3/6=36/75

2. Կատարեք տասնորդական կոտորակների բաժանումը․

1,5:0,5=3
2,25:1,5=1,3
16,9:1,3=13
14,4:1,2=12
3:0,5=6
6:0,2=30
7,12:0.1=71,2
45,9:0,01=459,0

3.Նշված տասնորդական կոտորակները փոքրացրեք 100 անգամ։
1456,12:100=14,5612
23,16:100=0,2316
2671,022:100=26,71022
2,34:100=0.0234
0,1:100=0.001

4. Նշված տասնորդական կոտորակները  մեծացրեք 100 անգամ։
2,45*100=245
12,3*100=1230
0,15*100=15
2,56789*100=256,789
1,3*100=130
2,13*100=213

5. Կրկնողություն․ Գտիր արտադրյալը․
1,2×1,3=1.56
0,25×0,4=0.1
1,14×0,35=0,399
0,3×0,4=0,12
1,1×1,3=1,43
0,25×0,25=0,0625
8×0,125=1

6. Լուծիր խնդիրը.
Փիղը 0,7 տոննայով ծանր է գետաձիուց, իսկ նրանց ընդհանուր քաշը 8,3տոննա է։ Որքա՞ն է յուրաքանչյուրի քաշը։

Նախ վերհիշենք սովորոական կոտորակների բաժանումը․
5/7:2/9=5/7×9/2= (5×9) / (7×2)=45/14=3.3/14
Այժմ անցնենք տասնորդական կոտորակների բաժանմանը։
Մենք գիտենք, որ ցանկացած տասնորդական կոտորակ կարելի է ներկայացնել սովորական  կոտորակի տեսքով, այնուհետև կկատարենք բաժանումը, տես օրինակը․
Օրինակ՝
3,4:1,7=34/10:17/10=34/10 x 10/17=34/17=2/1=2
կամ
0,25:0,5=25/100:5/10=25/100×10/5=(25×10)/(100×5)=250/500=½

Առաջադրանքներ։
1.Կատարեք բաժանումը՝
⅔:¼=8/3
¼:⅕=5/4
2/45:1/45=90/45
2:¼=8/1
3:1/9=27/1
1.10/11:21/11=
1.⅕:2.3/6=

2. Կատարեք տասնորդական կոտորակների բաժանումը․
1,5:0,5=3
2,25:1,5=
16,9:1,3=
14,4:1,2=
3:0,5=
6:0,2=
7,12:0.1=
45,9:0,01=

3.Նշված տասնորդական կոտորակները փոքրացրեք 100 անգամ։
1456,12
23,16
2671,022
2,34
0,1

4. Նշված տասնորդական կոտորակները  մեծացրեք 100 անգամ։
2,45
12,3
0,15
2,56789
1,3
2,13

5. Կրկնողություն․ Գտիր արտադրյալը․
1,2×1,3
0,25×0,4
1,14×0,35
0,3×0,4
1,1×1,3
0,25×0,25
8×0,125

6. Լուծիր խնդիրը.
Փիղը 0,7 տոննայով ծանր է գետաձիուց, իսկ նրանց ընդհանուր քաշը 8,3տոննա է։ Որքա՞ն է յուրաքանչյուրի քաշը։

Բոլոր կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ է սննդառությունը: Սննդում պարունակվում են նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են նոր բջիջների առաջացման և օրգանիզմի կենսագործունեությունն էներգիայով ապահովելու համար:
Օրգանիզմի՝ նյութեր և էներգիա հայթայթելու գործընթացը կոչվում է սննդառություն:
Բույսերը չունեն հատուկ մարսողական համակարգ, քանի որ անհրաժեշտ սննդարար նյութերն առաջանում են նրանց բջիջներում լուսասինթեզի արդյունքում: Բույսերի մեծամասնությանը բնորոշ է հողային (հանքային) և օդային (լուսասինթեզ) սնուցում: Հողային սնուցումն իրականացնում է արմատային համակարգը, որը հողից ներծծում է ջուր և դրանում լուծված հանքային նյութեր, որոնք փոխադրող անոթներով հասնում են տերևներին:

Օդային սնուցման հիմնական օրգանները կանաչ տերևներն են: Տերևները օդից վերցնում են ածխաթթու գազը: Ցամաքային բույսերն ածխաթթու գազը կլանում են օդից, իսկ ջրային բույսերը՝ ջրից:
Տերևի քլորոպլաստերը պարունակում են կանաչ գունանյութ՝ քլորոֆիլ, որտեղ Արեգակի լույսի էներգիայի հաշվին անօրգանական նյութերից՝ ջրից և ածխաթթու գազից, սինթեզվում են օրգանական նյութեր, և անջատվում են թթվածին: Այս երևույթն անվանում են լուսասինթեզ, իսկ այս եղանակով սնվող օրգանիզմներին՝ ավտոտրոֆ:
Կենդանիները, սնկերը և բակտերիաների մեծ մասը չեն կարող ինքնուրույն սինթեզել օրգանական նյութեր. նրանք սնվում են այլ օրգանիզմներում կուտակված պատրաստի օրգանական նյութերով: Այդպիսի օրգանիզմները ստացել են հետերոտրոֆ անվանումը: Կենդանիները սննդառության գործընթացում օգտագործում են բույսերում կուտակված արեգակնային էներգիան: Այն կենդանիները, որոնք սնվում են միայն բույսերով կոչվում են բուսակեր կենդանիներ: Գիշատիչները սնվում են բուսակեր կենդանիներով: Կենդանիների դիակներով սնվող կենդանիներն անվանվում են դիակերներ:
Բնության մեջ հանդիպում են օրգանիզմներ, որոնք սնվում են՝ այլ օրգանիզմների հետ համակեցություն առաջացնելով: Կան նաև օրգանիզմներ, որոնք ամբողջությամբ ապրում են այլ օրգանիզմի հաշվին՝ նրան ոչինչ չտալով: Դրանք մակաբույծներն են:
Սննդանյութերի բարդ օրգանական միացությունները՝ սպիտակուցները, ածխաջրերը և ճարպերը, վերածվում են պարզ միացությունների, որոնք ներծծվում են արյան մեջ և տարածվում ամբողջ օրգանիզմում: Սննդի այսպիսի մշակումը կոչվում է մարսողություն, որն իրականանում է մարսողական համակարգում:

Գրականության հղումը

Հարցեր

1,Սննդառության ի՞նչ եղանակներ են ձեզ հայտնի:

Լույս, ջերմություն, օդ, սնունդ։

2,Ինչպե՞ս են սնվում բույսերը:

Հողային՝ Արմատային համակարգի միջոցով ստանում ջուր և հանքային նյութեր
Օդային՝ Կանաչ տերները ստանում են ածխաթթու գազ

3,Որո՞նք են ավտոտրոֆ և հետերոտրոֆ օրգանիզմները:

Ավտոտրոֆ բույսերը ինքնուրույն սինթեզում են օրգանական նյութեր իրենց համար։
Հետերոտրոֆ օրգանիզմները չեն կարող ինքնուրույն սինթեզել նյութեր և այդ հետևանքով օգտվում են այլ օրգանիզմների սնված նյութերից։

4,Ո՞ր բույսերն են սնվում կենդանիներով և ինչու՞:

Ցողիկը, վեներայի մաշիկը, ճանջասպանը, որոնք միջատներ են ուտում նրանց մեջ օգտագործվող նյութերով սնվելու համար։

Յուրաքանչյուր կենդանի օրգանիզմ կազմված է բջիջներից: Բազմաբջիջ օրգանիզմների կառուցվածքային փոքրագույն մասնիկը բջիջն է: Բջիջներից առաջացնում են հյուսվածքներ, հյուսվածքներից օրգաններ, օրգաններից՝ օրգանների համակարգեր:
Կենդանի օրգանիզմում յուրաքանչյուր օրգան և օրգանների համակարգ կատարում է որոշակի գործառույթ: Դրանց փոխկապակցված աշխատանքն ապահովում է օրգանիզմի՝ որպես միասնական համակարգի կենսագործունեություն:

Օրգաններից որևէ մեկի աշխատանքի խանգարումն անմիջապես ազդում է մյուս օրգանների և ամբողջ օրգանիզմի աշխատանքի վրա:
Կենդանիների մարսողական համակարգն ապահովում է օրգանիզմը սննդարար նյութերով: Մարսողության կամ սննդանյութերի ներծծման ցանկացած խանգարում անդրադառնում է բոլոր օրգանների աշխատանքի վրա: Չստանալով բավարար քանակությամբ սննդարար նյութեր՝ օրգանիզմի աճը դանդաղում է, խանգարվում է բջիջների վերականգնումը, նվազում է ակտիվությունը:
Բույսերի կյանքը սկսվում է սերմի ծլումից: Տերևներում սննդարար նյութեր չեն կարող առաջանալ առանց ջրի և նրա մեջ լուծված հանքային աղերի: Դրանք արմատներով ներծծվում են հողից և ցողունով հասնում տերևներին: Արմատի կամ ցողունի ցանկացած վնասվածք խանգարում է այդ գործընթացին, և տերևները ջուր և հանքային նյութեր չեն ստանում: Միևնույն ժամանակ առանց տերևներում սինթեզված սննդարար նյութերի անհնար է արմատների և ցողունների աճը: Այն չի կարող ծաղկել, ձևավորել պտուղներ և սերմեր:
Կենդանի օրգանիզմների աճն ու զարգացումը, շնչառությունը, սնուցումը, բազմացումը կախված են շրջակա միջավայրի պայմաններից: Բոլոր կենդանի օրգանիզմները արձագանքում են շրջակա միջավայրի փոփոխություններին, և դրանից է կախված նրանց կենսագործունեությունը:
Գրականության հղումը

Հարցեր

1. Ինչո՞վ է պայմանավորված օրգանիզմի ամբողջականությունը:

Բջիջից առաջանում է հյուսվածք, հյուսվածքից օրգան, իսկ օրգանից  օրգանիզմ: Օրգանիզմին պետք է սնունդ, թթվածին, որպեսզի նա լինի ամբողջական:

2. Ի՞նչ տեղի կունենա, եթե կենդանին չստանա բավարար քանակությամբ սննդանյութ:

Օրգանիզմի աճը կդանդաղի, բջիջները էլ չեն վերականգնվի և ակտիվությունը կիջնի:

2,5-25/10

4,4-44/10

1,2-12/10

3,6-36/10

8,5-85/10

7,8-78/10

9,6-96/10

5,2-52/10

8,3-83/10

6,9-69/10

1․ Հայոց ո՞ր թագավորի օրոք Քրիստոնեությունը սկսվեց տարածվել Հայաստանում։

301 թվականին՝ Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագավորի օրոք,  քրիստոնեությունը պաշտոնապես հռչակվել է Մեծ Հայքի թագավորության պետական կրոն և սկսել բռնի կերպով տարածվել ամբողջ Մեծ Հայքի տարածքում։

2․ Ի՞նչ քաղաքականություն էր վարում Վաղարշ 1-ին Արշակունին Մեծ հայքի նկատմամբ։

Վաղարշ I–ը, մեծաքանակ զորքով մտնելով Հայաստան, պաշարում է Տիգրանակերտը: Վաղարշը դադարեցնում է Տիգրանակերտի պաշարումը` պայմանով, որ Տրդատին Հայոց թագավոր ճանաչելու առաջարկով դեսպանություն ուղարկվի Հռոմ:

3․ Ներկայացրե՛ք հայ-պարթևական դաշինքը և Հռանդեայի ճակատամարտը;

62 թ. գարնանը Արածանիի ափին՝ Հռանդեա վայրում, տեղի ունեցած ճակատամարտում Պետոսի լեգեոնները պար տություն են կրում Վաղարշի ու Տրդատի գլխավորած հայ–պարթևական ուժերից: Հռոմեական զինվորներն, ի նշան պարտության, ծնկաչոք անցնում են հայ–պարթևական զորքի նիզակների՝ «լծի» տակով: Դա մեծագույն խայտառակություն էր հռոմեական անպարտելի համարվող բանակի համար:

4․ Ինչպե՞ս Տրդատ 1-ինը բազմեց հայոց գահին։

Ներոն կայսրը ճիգեր էր գործադրում փրկել Հռոմի հեղինակությունը: Նա որոշում է շարունակել պատերազմը: Երբ Վաղարշի պատվիրակությունը ժամանում է Հռոմ, կայսրը հայտնում է, որ կճանաչի Տրդատի գահակալությունը, եթե նա անձամբ գա իր տերության մայրաքաղաք և թագը ստանա իրենից: Կորբուլոնը 64 թ. վերստին արշավում է Հայաստան:
Սակայն պատերազմը վերսկսելու փոխարեն պարթևական թագավորին խոր հուրդ է տալիս ընդունել Ներոնի առա ջարկը: Վաղարշ I-ը և Տրդատը համա- ձայնում են պայմանով, որ խաղաղության պայմանագիրը կնքվի Հռանդեայում: Այդպես էլ արվում է:
Հռանդեայի պայմանագրի համաձայն՝ 65 թ. Տրդատը մեծ շքախմբով մեկնում է Հռոմ: Ուղևորության ծախսերը հոգում էր կայսերական գանձարանը: Հասնելով Նեապոլիս (Նեապոլ) քաղաքը և ներկայանալով Ներոնին` Տրդատը հրաժարվում է իր վրայից հանել սուրը։ Դա կայսերական պալատում ընդունված արարողակարգի խախտում էր, սակայն Տրդատն իրեն պա հում է որպես հաղթանակած կողմ:
Տրդատն ու Ներոնը այդտեղից միասին ժամանում են Հռոմ։ Կայսրության մայրաքաղաքում մեծ հանդիսավորությամբ Տրդատը թագադրվում է: Ներոնը Տրդա տին ճանաչում է Հայաստանի թագավոր և նրան մեծ գումար ու արհեստավորներ տրամադրում՝ Կորբուլոնի կողմից ավեր ված Արտաշատը վերականգնելու համար: